თავფურცელი

ტროპონინ თ,ჩ,I-ის შემცველობა პერიფერიულ სისხლში
კარდიომიოპათიების ოჯახური ფორმების დრო

მ. როგავა, თ. ბოჭორიშვილი თერაპიის ეროვნული ცენტრი

 ბოლო წლებში ჩატარებული კვლევის შედეგებმა ცხადყო, რომ დილატაციური კარდიომიოპათიით (დკმ) შებყრობილ პაციენტთა 30-50%-ში დასტურდება დაავადების ოჯახური ხასიათი. ყველაზე ხშირია აუტოსომურ -დომინანტური გადაცემა, რომელსაც მოსდევს შთამომავლობით X ქრომოსომასთან შეჭიდული და მიტოქონდრიული გადატანა. დაავადების გამომწვევი მუტაციები აღმოჩენილი იყო უჯრედის კარკასსა და ბირთვის გარსის ცილოვან კომპონენტებსა და სარ¬კომერული კუმშვადი ცილების გენებში [9-11]. კარდიული ტროპონინი ჩ და თ-ს მუტაციების მქონე იდიოპათიურ დილატაციურ კარდიომიოპათიან ავად¬მყო¬ფების [1,3,4,7,8] პრობანდის ნათესავებში აღმოჩნდა თNNჩI- ს და თNNთ2- ის მუტაციები. კარდიული ტროპონინი ჩ მიჩნეული იქნა დკმ-ის დაავადების ახალ გენად. დკმ-ის დროს ტროპონინის კომპლექსში მუტაციის საერთო სიხშირემ შეადგინა 6%, დკმ-ის მქონე თNNთ2- ს ოჯახებში. ჩატარებული კვლევებით დადგინდა, бКА210- ს დე¬ლე¬აცია სამ ერთმანეთთან დაკავშირებულ ოჯახი და ღ143ჭ ამინომჟავის ჩანა¬ცვ¬ლება ერთ ოჯახში [12,13,14]. დაავადების კლინიკური გამოვლინება ზემოთ აღნიშნულ ოჯახებში ერთნაირად მძიმე იყო და ავადმყოფთა მნიშვნელოვან რაოდენობას აღენიშნა ნაადრევი კარდიალური სიკვდილი [8].  თუმცა დაავა¬დე¬ბის ეს გამოვლინება უფრო ნაირგვარი იყო და იყვნენ მუტაციის ჯანმრთელი მტა¬რებ¬ლებიც. დკმ-ით დაავადების ნიშნებისა და სიმპტომების გარეშე, ხან¬დაზ¬მულ ასაკშიც კი. საყოველთაოდ მიჩნეულია, რომ ტროპონინის კომპ¬ლექსში მუ¬ტა¬ციები უკავშირდება კლინიკურად ცუდ პროგნოზს დკმ-ის დროს. ლიტე¬რა¬ტუ¬რული მონაცემების მიხედვით, გონივრულია დასკვნა იმის შესახებ, რომ მემკვიდრული დკმ-ის მქონე ასიმპტომურ პაციენტებში ადრეულ დიაგ¬ნოს¬ტი¬კას და მკურნალობას საგრძნობლად შეუძლია თავიდან აგვაცილოს მოსა¬ლოდ¬ნელი გართულებები, გარდაუალი და საკმაოდ მძიმე პროგნოზით. დაავადების სპეცი¬ფი¬კური გენის და ოჯახში არსებული მუტაციების ცოდნა რისკ-ჯგუფთა სტრატიფიკაციის საშუალებას მოგვცემს. გენეტიკურ დიაგნოსტიკას შეუძლია დახმარება გაგვიწიოს მუტაციის მტარებელთა გამოვლენაში. სადღეისოდ მწირია სარკომერული გენის მუტაციის შესახებ მონაცემები. დკმ-ის მქონე ოჯახების დიდ ჯგუფებში მუტაციის ხარისხი ავტორთა მონაცემებით 3%-ს არ აღემატება.

რაც, შეეხება ჰიპერტროფიულ კარდიომიოპათიას (ჰკმ) [2,5,7,9] ეპიდემიური კვლე¬ვების საფუძველზე, რომელიც ჩატარდა დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკის ქვეყნებში, იგი გულის უმძიმეს, თუმცა არათუ იშვიათ პათოლოგიას წარმოადგენს, მისი გავრცელება 0.2% შეადგენს. მოზრდილ პაციენტებში ყოველ¬წლიური სიკვდილობა 4%-ს აღწევს, ბავშვებსა და მოზარდებში კი ლეტალობის მაჩვენებელი უფრო მღალია და 6%-ს უტოლდება. სადღეისოდ აღიარებულია, რომ როგორც ოჯახური [17], ისე სპორადიული ფორმები განპირობებულია გენეტიკური დარღვევებით, რომლის მიზეზები გენურ დეფექტებთან არის დაკავშირებული. დასავლეთ ევროპასა და აშშ-ში აღნიშნული დაავადების ხშირ მიზეზად მიჩნეულია გულის b-მიოზინის მძიმე ჯაჭვის გენთა და მიოზინ დაკავშირებული С-ცილის მუტაცია, უფრო იშვიათად კი სახელდება სარკომერული და არასარკომერული ცილებისა და მიტოქონდრიალური დნმ-ის გენთა მუტაცია. თუმცა უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ჰკმ-ით დაავადებულ პაციენტთა შვედურ და ფინურ პოპულაციაში უფრო მეტად გამოვლინდა მიოზინშემაკავშირებელი С-ცილის გენის მუტაცია, ვიდრე b-მიოზინის მძიმე ჯაჭვთან ასოცირებული გენთა მუტაცია [1].

      დკმ-ის მქონე პაციენტებში დღემდე გამოვლენილია მხოლოდ Aჩთჩ, APMI და თNNI3- ის გენები. სასურველია, რომ დაზუსტების მიზნით უფრო ფართოდ იქნას აღწერილი მუტაციის გავრცელება კარდიომიოპათიან პირებში, რა თქმა უნდა დიდ პოპულაციურ ჯგუფებში. კვლევებმა, რომლებიც ჩატარებული იყო ე.წ. "სუფთა" კარდიული ფენოტიპის მქონე დკმ-იან პირებში ვერ აღმოაჩინა მემკვიდრეობითი გადაცემის ნიშნები, დედის ანუ X შეჭიდული გადაცემა [6], რაც შეიძლება აიხსნას იმითაც, რომ დედისაგან მემკვიდრეობით გამოვლენილი მიტიქონდრიული გენების მუტაციებიან, პაციენტების ტიპიურ შემთხვევებში უვითარდებათ მულტიტრავმული დაავადებები, რომლებშიც შედის დილატაციური ან ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათიები, ნევროლოგიური სიმპტომები და ჩონჩხის კუნთების დაზიანებები, რაც უმთავრესად გამოწვეულია სხვადასხვა მუტაციით. თუმცა ერთეულ შემთხვევებში "სუფთა" ფენოტიპის პაციენტებიც შეიძლება აღმოვაჩინოთ. კვლევებმა დაადასტურა, რომ [15,16] მუტაციების (თNNთ2, бК210) მქონე დკმ-იან პაციენტებში ქვეითდება ჩა²⁺-ს მგრძნობელობა აქტომიოზინის ატფ-ზას მიმართ, რასაც მოსდევს კუნთის შეკუმშვების მაქსიმალური სიჩქარის დაქვეითება. მუტაციის შედეგად ძალთა აღძვრის მკვეთრი დაქვეითება, რის შედეგადაც ირღვევა სისტოლური ფუნქცია და ვითარდება დილატაცია. გარდა ამისა, ფიქრობენ, რომ მუტაციის მატარებელ პირთა მიოკარდი უფრო მგრძნობიარეა გარემოს ფაქტორების, ვირუსების და ტოქსიკური აგენტების მიმართ. ამრიგად, ტროპონინის კომპლექსის გენეტიკურობა გამოვლინდა. შეიძლება დიდი ნათელი მოჰფინოს დკმ-იან ოჯახებში მომავალი რისკის, მძიმე პროგნოზის მქონე, პაციენტთა გამოვლინებაში, რომლებსაც აღენიშნება დაავადების სწრაფი გამოვლინება ლეტალური გამოსავლით. 

     გულის კუნთის კუმშვადობის პროცესში, როგორც ცნობილია აქტინი და მიოზინი წარმოადგენენ მთავარ ფიგურებს, ხოლო ტროპონინსა და ტროპომიოზინს ძირითადად აკისრიათ მარეგულირებელი ფუნქცია. მოსვენებულ მდგომარეობაში ტროპომიოზინი განთავსებულია რა აქტინის ფილამენტებს შორის, აფერხებს და ხელს უშლის მიოზინის დისტალური ნაწილების -"თავების" და აქტინის ურთიერთკავშირს, რის გამოც არ ხორციელდება კუმშვადობის პროცესი. მეორე მთავარი მარეგულირებელი ელემენტი ტროპონინი, რომელიც წარმოდგენილია (ჩ,I,თ) სამი სუბკომპონენტისაგან თანაბრადაა განაწილებული აქტინის ძაფების მთელ სიგრძეზე. ტროპონინი ჩ პასუხისმგებელია უშუალოდ კუმშვადობის პროცესზე, ზეგავლენას ახდენს, რა კალციუმის იონთა ცვლაზე. ტრიპონინი I აფერხებს ატფ-აზას აქტივობას, რომლითაც ხორციელდება აქტინისა და მიოზინის შეკავშირება, ხოლო ტროპონინი თ ახორციელებს ტროპონინის კომპლექსის კავშირს აქტინთან და ტროპომიოზინის მოლეკულებთან.        

   კვლევის დიზაინი: ჩვენ მიერ გამოკვლეულ იქნა დილატაციური კარდიომიოპათიით (დკმ) დაავადებული 43 და ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათიით (ჰკმ) დაავადებული 11 პაციენტი, მათ შორის 45 მამაკაცი და 9 ქალი, ასაკით 19 დან 62 წლამდე (საშ. ასაკი 41±3.9წ.), რომლებიც გადიოდნენ ამბულატორულ და სტაციონარულ მკურნალობას თერაპიის ეროვნულ ცენტრში 2004-2005 წლებში. პაციენტებს კვლევაში მონაწილეობას ვთავაზობდით წერილობითი ფორმით, ჩასატარებელი კვლევის  აღწერილობითა და მოსალოდნელი შედეგების მითითებით, აგრეთვე გამოკვლეულ იქნა შესაბამისი ასაკის 9 ჯანმრთელი მოხალისე (საკონტროლო ჯგუფი).

დადებით სასელექციო კრიტერიუმებს შეადგენდა:

1.     პაციენტის თანხმობა კვლევაში მონაწილეობაზე.

2.     პაციენტები დილატაციური კარდიომიოპათიით.

3.     პაციენტები ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათიით.

4.     ჯანმრთელი მოხალისეები (საკონტროლო ჯგუფი), რომლებსაც კვლევაში ჩართვის მომენტისათვის თავს გრძნობენ პრაქტიკულად ჯანმრთელად, არ აღენიშნებათ ორგანიზმში მიმდინარე რაიმე პათოლოგიის დამადასტურებელი ობიექტური ნიშნები და შეესაბამებოდნენ შედარების ჯგუფებს დემოგრაფიული მახასიათებლებით (ასაკი, სქესი).

უარყოფით სასელექციო კრიტერიუმებს შეადგენდა:

1.     კორონაროგრაფიის შემდგომი მდგომარეობა (3 თვე).

2.     ბალონური ანგიოპლასტიკის შემდგომი მდგომარეობა (3 თვე).

3.     პეისმეიკერის იმპლანტაციის სემდგომი პერიოდი (3 თვე).

4.     არასტაბილური სტენოკარდია.

5.     მიოკარდიუმის ინფარქტი.

6.     თირკმლების მწვავე ან ქრონიკული უკმარისობა.

7.     მწვავე ან ქრონიკული მიოპათიები.

8.     პაციენტის უარი კვლევაში მონაწილეობაზე.

აღნიშნული კრიტერიუმების დაკმაყოფილება შეძლო მხოლოდ 34-მა ავად¬მყოფმა, მათ შორის 23 პაციენტი დილატაციური და 11 პაციენტი ჰიპერ¬ტრო¬ფი¬ული კარდიომიოპათიის ოჯახური ფორმით, 9-მა ჯანმრთელმა მოხალისე. დანარ¬ჩე¬ნი პაციენტი გამოეთიშა კვლევას სხვადასხვა მიზეზით. პაციენტები დაყოფილ იქნა სამ ჯგუფად:

I ჯგუფი შეადგინეს პაციენტებმა დილატაციური კარდიომიოპათიით (ნ=23) I-IV ფ.კ.  (NYHA), მათ შორის 18 კაცი და 5 ქალი ასაკით 19 დან 65 წლამდე (საშუალო ასაკი 45.2±9.3წ). I ჯგუფის პაციენტების ექოსკოპიური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევებით გამოვლინდა გულის საზღვრების გადიდება, განდევნის ფრაქცია 42% დან 18%-მდე. (საშუალოდ 35%±4,1%). 2 პაციენტს ჰქონდა შაქრიანი დიაბეტი მე-2 ტიპის. 17 პაციენტს აღენიშნებოდა პარკუჭოვანი ექსტრასისტოლები II-IV გრადაციის Lოწნ. 2-ს პარკუჭოვანი ტაქიკარდიის ეპიზოდები. I ჯგუფის პაციენტების დაავადების ხანგძლივობა იყო 6 თვიდან 4 წლამდე.         

II ჟგუფი Hშეადგინეს პაციენტებმა ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათიით (ნ=11). მათ შორის 9 კაცი და 2 ქალი ასაკით 25 დან 51 წლამდე (საშუალო ასაკი 36±8.3წ).  ექოსკოპიური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევებით არ აღენიშ­ნე­ბოდათ გულის საზღვრების გაზრდა, განდევნის ფრაქცია არ იყო 42%-ზე დაბალი. II ჟგუფის პაციენტების დაავადების ვერიფიცირების დრო მერყეობდა 1 დან 9 წლამდე.

III ჟგუფი შეადგინეს ჟანმრთელმა მოხალისეებმა (ნ=9), რომლებიც კვლევაში ჩართვის მომენტისათვის თავს გრძნობენ პრაქტიკულად ჟანმრთელად და არ აღენიშნებათ ორგანიზმში მიმდინარე რაიმე პათოლოგიის დამადას­ტუ­რებელი ობიექტური ნიშნები. მათ შორის 7 კაცი და 2 ქალი ასაკით 22 დან 59 წლამდე (საშ ასაკი 43 ± 7.8წ), რომლებსაც ექოსკოპიური და რენტგენოლოგიური გამოკვლევებით არ აღენიშნებოდათ გულის საზღვრების გაზრდა, განდევნის ფრაქცია არ იყო 58%-ზე დაბალი (საშ. 62±4,1%).

ამბულატორიულ და სტაციონარში მყოფ ავადმყოფებს რუტინული გამოკვლევების ფონზე უტარდებოდათ ელექტროკარდიოგრაფიული, ექოკარდიოს­კო­პიული, რენტგენოგრაფიული და სისხლის კლინიკო-ბიოქიმიური კვლევები. ავად­მყოფთა გულის უკმარისობის ფუნქციურ კლასს ვადგენდით ამერიკის გულის ასოციაციის მიერ მოწოდებული კრიტერიუმებით. პერიფერიულ სისხლში  ხდებოდა ტროპონინების თნთ, თნლჩთ, თნლ ფრაქციების განსაზღვრა ხდებოდა ნ.ვ. კარსანოვის სახელობის სამედიცინო ბიოფიზიკისა და ახალი ბიოსამედიცინო ტექნოლოგიების სამეცნიერო კვლევით ცენტრში. კვლევა ატარებდა ორმაგი ბრმა ობსერვაციული კვლევის ხასიათს.

მონაცემთა სტატისტიკურად მუშავდებოდა კომპიუტერული პროგრამის შPშშ-ის საშუალებით. განსხვავება ჟგუფებს შორის ისაზღვრებოდა მანნა-უიტნის U კრიტერიუმით (არაპარამეტრული მეთოდი). განსხვავება ჟგუფებს შორის სტა­ტის­ტი­კურად სარწმუნოდ ითვლებოდა როცა P<0,05.

I ჟგუფი დაყოფილ იქნა ორ ქვეჟგუფად. Iა ქვეჟგუფი შეადგინეს პაციენტებმა გულის უკმარისობით I-II ფ.კ. ნ=7 (NYHA) მათ შორის 6 კაცი და 1 ქალი ასაკით 39 დან 59 წლამდე (საშუალო ასაკი 49.3±±7.8წ) და Iბ ქვეჟგუფი პაციენტებმა გულის უკმარისობით III-IV ფ.კ. (NYHA) ნ=16. მათ შორის 12 კაცი და 4 ქალი ასაკით 19 დან 58 წლამდე (საშუალო ასაკი 37.1±±8.1წ). (ჟგუფებისა და ქვეჟგუფების დახასიათება ცხრილი #1 და დიაგრამა #1)

ცრილი #1

 დიაგრამა # 1

II ჟგუფი დაყოფილ იქნა ორ ქვეჟგუფად. IIა ქვეჟგუფი შეადგინეს პაციენტებმა გულის უკმარისობით I-II ფ.კ. ნ=6 (NYHA) მათ შორის 5 კაცი და 1 ქალი ასაკით 23 დან 48 წლამდე (საშუალო ასაკი 36.1±9.1წ) და IIბ ქვეჟგუფი პაციენტებმა გულის უკმარისობით III-IV ფ.კ. (NYHA) ნ=5. მათ შორის 4 კაცი და 1 ქალი ასაკით 38-დან 64 წლამდე (საშუალო ასაკი 49.3±7.8წ). (ჟგუფებისა და ქვეჟგუფების დახასიათება ცხრილი #2).

ცხრილი #2

 მიღებული შედეგეგები: მონაცემები წარმოდგენილია საშუალო არით­მე­ტი­კუ­ლისა და საშუალო არითმეტიკულის სტატისტიკური შეცდომის საშუალებით. დამუშავების შედეგად ვერ გამოვლინდა სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება I (დკმ) და II (ჰკმ) ჟგუფებს შორის ტროპონინების თნთ, თნლჩთ, თნლ ფრაქციების მიხედვით. (პ=0.5, 0.98-სა და 0.69-ს შესაბამისად). გამოვლინდა სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება I (დკმ) და II (ჟანმრთელი მოხალისეები) ჟგუფებს შორის ტროპონინების აღნიშნული ფრაქციების მიხედვით (პ<0.001 სამივე შემთხვევაში). აგრეთვე ატარებდა სტატისტიკურად სარწმუნო ხასიათს განსხვავება II (ჰკმ) და III (ჟანმრთელი მოხალისეები) ჟგუფებს შორის. (პ<0.05, პ<0.05, პ<0.005 შესა­ბა­მისად).

    ვერ გამოვლინდა სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება ტროპონინის ფრაქციებში, Iა (დკმ I-II ფ.კ.) და Iბ (დკმ III-IV ფ.კ.)  ქვეჟგუფებს შორის თნთ P=0,7,  თნლჩთ  P=0,6 და თნლ  P=0,5.

   აგრეთვე ვერ გამოვლინდა სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება ტრო­პო­ნი­ნის ფრაქციებში, IIა (ჰკმ I-II ფ.კ.) და IIბ (ჰკმ III-IV ფ.კ.)  ქვეჟგუფებს შორის თნთ P=0,9, თნლჩთ P=0,7 და თნლ P=0,8, (ცხრილი #3). განსხვავება Iა (დკმ I-II ფ.კ.) ქვეჟგუფსა და III ჟგუფს (ჟანმრთელი მოხალისეები) შორის ატარებდა სტა­ტის­ტი­კურადს სარწმუნო ხასიათს, ტროპონინების სამივე ფრაქ­ციის მიხედვით (P<0.05). აგრეთვე სტატისტიკურად სარწმუნო იყო განსხვავება Iბ (დკმ III-IV ფ.კ.) ქვეჟგუფსა და III ჟგუფს (ჟანმრთელი მოხალისეები) შორის. სამივე ფრაქციის მიხედვით P=0.001. განსხვავება IIა (ჰკმ I-II ფ.კ.) ქვეჟგუფსა და III ჟგუფს (ჟანმრთელი მოხალისეები) შორის, აგრეთვე ატარებდა სტატისტიკურად სარ­წ­მუნო ხასიათს თნთ - P=0.01, თნლჩთ- P=0.01 და თნლ - P=0.006. სტატისტიკურად სარ­წ­მუ­ნო იყო განსხვავება IIბ (ჰკმ III-IV ფ.კ.) ქვეჟგუფსა და III ჟგუფს (ჟანმრთელი მოხალისეები) შორის. სამივე ფრაქციის მიხედვით P<0.05.

 ცხრილი #3

 ვერ გამოვლინდა სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება ტროპონინის ფრაქ­ცი­ებ­­ში, პაციენტების ჟგუფებში, გულის უკმარისობის სიმძიმის მიხედვით I-II ფ.კ._Iა და Iბ ქვეჟგუფი და III_IV ფ.კ._IIა და IIბ ქვეჟგუფი თნთ - P=0.4, თნლჩთ - P=0.1 და თნლ - P=0.1. (დიაგრამა #2).

 დიაგრამა # 2.

დასკვნა: სტატისტიკურად სარწმუნო განსხვავება არ იყო I და II ჟგუფის ტროპონინის სამივე თ,ჩ,I ფრაქციებს მიხედვით (P<0,5; 0,89 და 0,69) შესაბამისად. სტატისტიკურად სარწმუნო იყო II და IIIჟგუფებს შორის (P<0,001) და II და III ჟგუფებს შორის (P<0,05) სამივე ფრაქციაში. სტატისტიკურად არასარწმუნო გან­სხვავების ხასიათს ატარებდა თნთ, თნჩ, თნI- ის მაჩვენებლები დკმ-ის გუს I-II ფ.კ. (I^ა) და III-IV ფკ (I^ბ), ქვეჟგუფებს შორის. გულის უკმარისობის სინდრომის ფუნქციონალური კლასების სიმძიმის ზრდასთან ერთად იზრდება ტროპონინის სამივე (თ,ჩ,I) სუბკომპონენტის მაჩვენებელი (P<0,001), ამასთან ერთად თნI-ის მაჩვენებლების ზრდა აღემატება თნთ-ს მაჩვენებლებს. თნჩ-ს მაჩვენებელი სტა­ტის­ტი­კურად არ განსხვავდება I (დკმ) და II (ჰკმ) ჟგუფის პაციენტებში, ასევე  მისი საშუალო მნიშვნელობა არ განსხვავდება სხვადასხვა ხარისხის გუ­ლის უკ­მარისობის ფუნქციურ კლასებს შორის. რაც შეეხება თნთ-ს მაჩვენებლებს იგი უფრო მეტად არის გაზრდილი დკმ-იან პაციენტებში, ვიდრე ჰკმ-ს დროს და ეს სხვაობა სტატისტიკურად სარწმუნოა. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ დი­ლა­ტაციური კარდიომიოპათიის დროს ადგილი აქვს ტროპონინის თნ-I-ჩ-თ-ს ფრაქ­ციის მკვეთრად გამოხატულ მომატებას, შემდეგ იმატებს თნ-I-ს, ხოლო კონ­ცენ­ტრაციის მომატებას მიხედვით ბოლო ადგილზე თნ-თ. ეს მოწმობს, რომ მკვეთ­რად არის დარღვეული ტროპონინის სწორედ იმ ფრაქციის მაჩვენებლები, რომელიც უშუალოდ განსაზღვრავს გულის კუნთის კუმშვადობის პროცესს. ჩვე­ნი აზრით ეს უკანასკნელი აფერხებს, რა ატფ-აზის აქტივობას ხელს უწყობს გულის ღრუების (გამსაკუთრებით მარცხენა პარკუჭის) რემოდელირების უფრო ხელსაყრელი პირობების ჩამოყალიბებას, რასაც უფრო ხშირად ადგილი აქვს დკმ-იან პაციენტებში. 

 ლიტერატურა:

1.        Д.М. Селезнев, С.А. Габрусенко, Е.В.Парфенова, В.Г. Наумов и.соавт. Роль мутаций в гене тяжелой цепи сердечного ß-миозина в российской популации больных с гипертрофической кардиомиопатией  - Кардиологиа  №4 стр. 15-20.

2.       Jaaskelainen P., Sorante M., Miettinen R., et al The cardiac betamyozin heayy chain is njt the predominant gene for hypertrophic cardiomyopathy in the finnish population. J Am Coll Cardiol 1998; 32, 1709-1716.

3.       J. Mogensen, R.T Murphy, T.SH. Phd, et al Severe Disease Expression of Cardiac Troponin C and T Mutations in Patients With Idiopathic Dilated Cardiomyopathy- Journal of the American College of Cardiologi  Vol. 44, #10,2004, 2033-2040.

4.       J.A Towbin, R.J. Solaro Genetika of dilated Cardiomyopathy Journal of the American College of Cardiologi  Vol. 44, #10,2004, 2041-2043

5.      B.J. Maron, W.J Mckenna, G.K.Danielson, L.J. Kappenberger, et al American College of Cardiology/European Society of Cardiology Clinical Expert Consesus Document on Hipertrophic Cardiomyopathy - European Heart Journal 2003-1-27/

6.      L.Mestroni, Ch. Rocco, D.Gregori, et al Familial Dilated Cardiomyopathy: Evidence for Genetic and Phenotypic Heterogeneity Journal of the American College of Cardiologi  Vol.34. #1 1999 181-190

7.      В.С. Моисеев -Генетика кардиомиопатий Кардиологиа №3 2003 стр.85-89.

8.      R. Murphy, J. Mogensen, A. Shaw, et al Novel mutation in cardiac troponin I in recesive idiopathicn dilated cardiomyopathy. Lancet 2004; 8; 28-32.

9.      P. Richardson, W. Mckenna, M. Bristow, et al Roport of the 1995 World Health Organization/International Society and Federation of Cardiology Task Force on the Definition and Classofication of Cardiomyopathies. Circulation 1996; 93: 841-842.

10.  J.G. Seidman, C.  Seidman The genetic basis for cardiomyopathy: from mutation identification to mechanistic paradigms. Cell 2001, 104: 557-567.

11.  J.a. Towbin, N.E. Bovles, The failing heart. Nature 2002; 415: 227-233.

12.  D. Li, GZ. Czernuszewicz, O.Gonzelez, et al Novel cardiac Troponin T mutation as a cause of familial dilated cardiomyopathy. Circulation 2001; 104: 2188-2193.

13.  M. Kamisago, SD. Sharma, SR. Depalma, et. al  Mutations in sarcomere protein genes as a cause of familial dilated cardiomyopathy. N Engl J Med 2000; 343:1688-1696.

14.  EL. Hanson, PM. Jacobs, H. Keegan, et al Cardiac troponin T lysine 210 deletion in a family with dilated cardiomyopathy. J Card Fail 2002; 430: 201-204.

15.  S. Morimoto, QW. Lu, K. Harada, etal Ca⁺² - desensitinizing effect of a dilation mutation Delta K210 in cardiac troponin T that causes familial dilated cardiomyopathy. Proc Natl Acad Sci USA 2002, 99: 908-913.

16.  P. Robinson, M. Mirza, A. Knott et al Alterations in thin filaments regulation induced by a human cardiac troponin T mutant that causes dilatet cardiomyopathy are distinct from those induced by troponin T mutants that cause hypertrophic cardiomyopathy. J Biol Chem 2002; 277: 40710-6.

17.  ს. ორჟონიკიძე, შ. ავალიანი, ნ. სურამელაშვილი, ნ. გაგუა, ი. მეგრელაძე ოჟახური ჰიპერტროფიული კარდიომიოპათია _ "Jურნალი კარდიოლიოგია და შინაგანი მედიცინა XX" 2004წ. #1 99-102.

თავფურცელი