|
ფრიდრიხ ფრერიხსი 1819-1885 ხ. პაჭკორია - თსსუ-ს ცენტრალური კლინიკა |
 120 წლის წინ გარდაიცვალა თანამედროვე ჰეპატოლოგიის და კლინიკური ბიოქიმიის ფუძემდებელი ფრიდრიც თეოდორ ფრერიხსი. დაიბადა 1819 წლის 24 მარტს, გერმანიის პროვინციულ ქალაქ აურიხში. 1839 წელს, ჭაბუკი ფრიდრიხ ფრერიხსი შედის გიოტინგენის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტზე. აქ მასზე გადამწყვეტი გავლენა მოახდინა გენიალურმა ქიმიკოსმა ვიოლერმა. 1842 წ. ფრიდრიხ ფრერიხმა წარჩინებით დაამთავრა გიოტინგენის უნივერსიტეტის სამკურნალო ფაკულტეტი და გამოაქვეყნა თავისი პირველი სამეცნიერო ნაშრომი: ,,ადამიანის ძვლის ტვინის ანალიზი~. ახლადკურსდამთავრებული ექიმი ბრუნდება მშობლიურ ქალაქში აურიხშიი, სადაც თავი გამოიჩინა როგორც ნიჭიერმა ოფთალმოლოგმა. 1846 წელს ფრერიხსი კვლავ მიუბრუნდა ალმა მატერს – გიოტინგენის უნივერსიტეტს, სადაც მუშაობა დაიწყო შინაგან სნეულებათა კერძო პათოლოგიის და თერაპიის კლინიკაში ასისტენტად. ამ პერიოდში ის გაიტაცა პათანატომიამ და ხშირად მიმართავდა გვამების აუტოფსიას. ის, როგორც წესი, თავად კვეთდა თავისი ავადმყოფების გვამებს – წელიწადში დაახლოებით 500-600-მდე. პათანატომიაში მუშაობამ ფრიად გააფართოვა ახალგაზრდა ექიმის კლინიკური თვალსაწიერი. ამავე დროს, ფრერიხსმა ვიოლერის გავლენით აითვისა ქიმიური კვლევის ახალი მეთოდები. ყოველივე ამან დიდი სახელი მოუხვეჭა მას და მალე პოლიკლინიკური კურსის ხელმძღვანელობა მიანდეს. 1848 წელს სრულიად ახალგაზრდა, 29 წლის ექიმი, გიოტინგენის უნივერსიტეტის სამეცნიერო საბჭომ ექსტრაორდინარულ პროფესორად აირჩია. 1850 წელს ფრ. ფრერიხსი დანიშნეს კიოლნის უნივერსიტეტის თერაპიული კლინიკის ორდინარულ პროფესორად და დირექტორად. 1852 წელს გადაჰყავთ ბრესლაუს პრესტიJული თერაპიული კლინიკის დირექტორად. 1858 წელს, ი. შიონლაინის გადადგომის შემდეგ, ბერლინის შარიტეს პროპედევტიკული თერაპიის კლინიკის დირექტორის პოსტი ვაკანტური აღმოჩნდა. ამ ადგილზე, როგორც საუკეთესო თერაპევტი-პროფესორი, 40 წლის ფრიდრიხ თეოდორ ფრერიხსი აირჩიეს. 1885 წლის 14 მარტს ფრ. ფრერიხსი თავის ტვინში სისხლჩაქცევისაგან გარდაიცვალა. ფრ. ფრერიხსმა მეტად ღრმა კვალი დატოვა მედიცინის ისტორიაში. მისი მრავალწახნაგოვანი მოღვაწეობიდან ქვემოთ განვიხილავთ მეცნიერულ, სამკურნალო, პედაგოგიურ და ორგანიზატორულ საქმიანობას. როგორც მეცნიერი, ფრ. ფრერიხსი იყო უაღრესად ნაყოფიერი მკვლევარი. როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ. პირველი სამეცნიერო ნაშრომი მან დასტამბა 1842 წელს, უნივერსიტეტის კურსის დამთავრებამდე. მეორე სამეცნიერო შრომა კი დაწერა 1843 წელს პოლიპების შესახებ. ფრ. ფრერიხსმა ერთ-ერთმა პირველმა მიუთითა პოლიპების პრეკანცეროზული ბუნების შესახებ. მანვე აღნიშნა, რომ სიმსივნეები ორგანიზმისათვის არის უცხო ნივთიერებები. ამის შემდეგ მან თავისი სამეცნიერო მოღვაწეობა წარმართა დიდი ქიმიკოსის, ვიოლერის ხელმძღვანელობით. შეისწავლა ნაღვლის ქიმია და მისი გავლენა საჭმლის (ცხიმების) მონელებაზე. ამ შრომებმა ფრ. ფრერიხსს გამოჩენილი ფიზიოლოგის სახელი დაუმკვიდრა. ცნობილი მეცნიერის, ვაგნერის ,,ფიზიოლოგიის ლექსიკონში~ ფრერიხს ეკუთვნის საჭმლის მონელების და ნივთიერებათა ცვლის საკითხები და სხვა. გიოტინგენშივე ჩაუყარა მან საფუძველი თირკმლის ე.წ. ბრაიტის დაავადების ღრმა კლინიკურ, მორფოლოგიურ, ბიოქიმიურ და ექსპერიმეტულ შესწავლას. კილის უნივერსიტეტში მოღვაწეობის დროს, 1851 წელს, ფრერიხსმა გამოსცა კაპიტალური მონოგრაფია - ,,ბრაიტის დაავადება და მისი მკურნალობა~. ამ ნაშრომში განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმო ურემიული ინტოქსიკაციების პათოგენეზის საკითხებს. აქ მან პირველად გაამახვილა ყურადღება შარდოვანას და მისი მეტაბოლიტების როლზე ურემიის აღმოცენებაში. ეს მონოგრაფია თავიდანვე მოექცა სპეციალისტების ყურადღების ცენტრში. განსაკუთრებული მოწონება ჰპოვა ფრ. ფრერიხსის წიგნმა დიდ ბრიტანეთში, ბრაიტის სამშობლოში. ამ წიგნის გამოქვეყნების შემდეგ მისი ავტორი აღიარეს როგორც დიდი კლინიცისტი-თერაპევტი. ბრესლაუს უნივერსიტეტის თერაპიულ კლინიკაში მოღვაწეობის დროს ფრ. ფრერიხსი ამუშავებდა ღვიძლის დაავადებათა დიაგნოსტიკის, ბიოქიმიის და მორფოლოგიის საკითხებს. მან პირველმა აღწერა მელანემია ღვიძლის დაავადების დროს, ასევე, პირველმა ნახა თიროზინი და ლეიცინით შარდში ღვიძლის მწვავე ყვითელი ატროფიის დროს. მანვე მსოფლიოში პირველმა, ორ ტომად გამოსცა მონოგრაფია - ,,ღვიძლის დაავადებათა კლინიკა~. პირველი ტომი გამოიცა 1858 წელს, მეორე – 1861 წელს ბერლინში. ფრ. ფრერიხსმა ღვიძლის დაავადებების კვლევისას პირველად გამოიყენა ბიოქიმიური მეთოდები და მიღებული შედეგები შეაჟერა კლინიკურ და აუტოფსიურ მონაცემებთან. აღსანიშნავია, რომ ფრერიხსმა შარიტეს კლინიკაშიც განაგრძო ღვიძლის დაავადებათა ღრმა შესწავლა. პირველად მსოფლიოში ფრერიხსის კლინიკაში განხორციელდა ღვიძლის ბიოფსია ტროაკარით. ფრ. ფრერიხსმა, ერთ-ერთმა პირველმა ჰეპატობიოპტანტზე აღნიშნა წვრილი და მსხვილი ცხიმოვანი წვეთების არსებობა. სწორედ ამ ფუნდამენტური შრომების გამო აღიარა იგი შეილა შერლოკმა თანამედროვე ჰეპატოლოგიის ფუძემდებლად. აღსანიშნავია, რომ ფრ. ფრერიხსის წიგნი დღესაც ინარჩუნებს მეცნიერულ და პრაქტიკულ ღირებულებას. 1860 წელს მან თავის ასისტენტ რ. ვალენტინერთან ერთად გამოსცა სახელმძღვანელო ,,დაავადებათა დიაგნოსტიკის ქიმიური საფუძვლები~. წიგნმა სტუდენტების და ექიმების დიდი მოწონება დაიმსახურა. აღსანიშნავია, რომ მან პირველმა დასვა სამედიცინო ბიოქიმიის კათედრის გახსნის საკითხი. სამწუხაროდ, ბერლინის უნივერსიტეტის რექტორატმა ვერ გამოიჩინა წინდახედულება. მხოლოდ 30 წლის შემდეგ, ასპირინის შემქმნელი ცნობილი ქიმიკოსის, ბაიერის მოთხოვნით გაიხსნა სამედიცინო ბიოქიმიის კათედრა, რამაც დიდად შეუწყო ხელი სტუდენტთა და ექიმთა უკეთ მომზადებას. შარიტეს კლინიკაში 1884 წელს დაისტამბა ფრ. ფრერიხსის ბოლო მონოგრაფია შაქრიან დიაბეტზე. სპეციალისტების ერთსულოვანი მტკიცებით ეს იყო მისი საუკეთესო წიგნი. ფრ. ფრერიხსი ითვლებოდა თავისი დროის საუკეთესო თერაპევტად არამარტო შარიტეს კლინიკაში, არამედ მთელ გერმანიაში, ევროპაში. მას მიიჩნევდნენ ბრწყინვალე კლინიცისტად, რომელიც თითქმის უშეცდომოდ სვამდა დიაგნოზს. თავის მიღწევას ის თავმდაბლურად ასე ხსნიდა: საექიმო საქმიანობის დაწყებისთანავე გადავწყვიტე მიმებაძა გენიოსი იტალიელი პათოლოგანატომის და ექიმის – ჟიოვანი ბატისტა მორგანისათვის (1682-1771). მიზნად დავისახე პირადად გამეკვეთა ჩემი მიცვალებული ავადმყოფის გვამი. ვცდილობდი პარალელები გამევლო პათანატომიურ ცვლილებებსა და კლინიკურ ნიშნებს შორის. ამან ჩემი, როგორც დიაგნოსტი ექიმის, დონე აამაღლა. ამას დაემატა ბიოქიმიური კვლევები, რასაც პირველად ფრ. ფრერიხსმა ჩაუყარა საფუძველი. აღსანიშნავია, რომ შარიტეს კლინიკაში ფრ. ფრერიხსი უკვე არ აწარმოებდა აუტოფსიას. ამის მიზეზი იყო შარიტეს საავადმყოფოში პათანატომიის ინსტიტუტის არსებობა, რომელსაც გენიალური რუდოლფ ვირხოვი ხელმძღვანელობდა. ამის მიუხედავად, ფრ. ფრერიხსს არ გამოუტოვებია მის კლინიკაში გვამის გაკვეთა. ის თავის ,,ამალასთან~ და სტუდენტებთან ერთად დაძაბული ყურადღებით ადევნებდა თვალს აუტოფსიას. ხშირად მედიცინის ორი ტიტანი – რუდოლფ ვირხოვი და ფრიდრიხ დრერიხსი პაექრობაში ებმებოდნენ სასექციო მაგიდასთან. არ ყოფილა შემთხვევა, რომ ფრერიხსის კლინიკური დიაგნოზი აუტოფსიაზე არ დადასტურებულიყო! იგი განუმარტავდა სტუდენტებს და ექიმებს ავადმყოფობის მიმდინარეობის თავისებურებებს, სამკურნალო ღონისძიებების გავლენას მორფოლოგიურ სურათზე. ხშირად იქვე, ,,კოლექტიურად~, იწერებოდა ეპიკრიზი. ყოველივე ეს იწვევდა სტუდენტი-მედიკოსების და ექიმების დაინტერესებას, მათ აკადემიურ ზრდას. როგორც ლექტორი, პროფესორი ფრ. ფრერიხსი არ იყო მჭერმეტყველი. ამის მიუხედავად, სალექციო აუდიტორია მსმენელებს ვერ იტევდა. პროფესორი ლექციას იწყებდა ნელი, მონოტონური ხმით. შემდეგ შემოყვანილ ავადმყოფს გულდასმით გამოჰკითხავდა. აუდიტორია დაძაბული უგდებდა ყურს პროფესორის და ავადმყოფის დიალოგს. შემდეგ იგი ობიექტურ გამოკვლევებს ატარებდა და უამრავ სიმპტომთაგან გამოარჩევდა 1-2 პათოგნომურს და ყველაფერი ნათელი ხდებოდა. აუდიტორიაში მყოფ სტუდენტებს და ექიმებს ექმნებოდათ წარმოდგენა, რომ დიაგნოზის დასმაში ისინიც მონაწილეობდნენ. მას განსაკუთრებით უყვარდა ,,ჩახლართული~ და რთული ავადმყოფობის გამოცნობა. მან სახელი დაიმკვიდრა, როგორც კაზუისტიკური და იშვიათი დიაგნოზების დიდოსტატმა. გერმანიაში და მის საზღვრებს გარეთ ყველა ექიმმა იცოდა, რომ შარიტეს კლინიკაში მოღვაწე ექიმი, ფრ. ფრერიხსი მზად არის ნებისმიერ მათგანს დაეხმაროს რთული ავადმყოფობის გამოცნობაში. ფრერიხსი მეტად უყვარდათ ავადმყოფებს, მათ შორის, მეფეებს, იმპერატორებს, ჰერცოგებს და, განსაკუთრებით, უბრალო, მშრომელ ხალხს. მის რჩევებს დიდი ყურადღებით ეკიდებოდნენ დიდგვაროვანი თუ უპოვარი ავადმყოფები. მის კლინიკურ შემოვლებს პალატებში სასოებით მოელოდნენ ტანჟული ავადმყოფები, რომლებიც ფრ. ფრერიხსს ლამის ღმერთს უტოლებდნენ. ავადმყოფები შეუმცდარი ალღოთი გრძნობდნენ, რომ პროფესორი ფრიდრიხ ფრერიხსი სულით დაგულით მათთან იყო, მათი განკურნებისათვის იღწვოდა. დიდია ფრ. ფრერიხსის ღვაწლი კლინიკური მედიცინის თეორიის და მეთოდოლოგიის განვითარებაში. მან ,,ამოავსო~ ღრმა ნაპრალი კლინიკურ მედიცინასა და ემპირიულ პრაქტიკას შორის. ფრერიხსის აზრით, კლინიკური მედიცინის მიღწევებმა პრაქტიკაში უნდა გაამართლოს და გაუძლოს ემპირიულ გამოცდას. ამ მეცნიერის დიდი დამსახურება იყო ის, რომ შეძლო კლინიკური მედიცინის, პათანატომიის და ბიოქიმიის ინტეგრაცია. ,,ჩვენი (კლინიცისტების) კველევის საფუძველი ყოველთვისიყო და რჩება დაკვირვებები ავადმყოფებზე, რომლებიც გადაწყვეტენ ყველა საკითხს. ეს დაკვირვებები მოდის ჰიპოკრატეს დროიდან და შეივსო კვლევის ფიზიკური, ქიმიური და ექსპერიმენტული მეთოდებით. ჩვენ, თერაპევტები, დიდი სიხარულით მივესალმებით ყველა თვალსაჩინო მიღწევას პათანატომიაში, ქიმიაში, ფიზიოლოგიაში, ექსპერიმენტულ პათოლოგიაში, რომელთაც შეუძლიათ ხელი შეუწყონ შინაგანი მედიცინის წინსვლას. ჩვენ, კლინიცისტები, დავრჩით საკუთარ სახლებში, როგორც ბატონ-პატრონნი და მხოლოდ ჩვენზეა დამოკიდებული კლინიკური მედიცინის ყველა საკვანძო საკითხის გადაჭრა. ყველაფერი დამოკიდებულია ჩვენს ცოდნასა და გამჭრიახობაზე~ - აღნიშნავდა იგი კლინიკური მედიცინის მე-3 კონგრესზე 1882 წელს. ფრ. ფრერიხსი ხშირად საუბრობდა ფიზიკის, ქიმიის და ფიზიოლოგიის დიდ მნიშვნელობაზე კლინიკური მედიცინისათვის: ,,ჩემი სურვილია საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების მჭიდრო ინტეგრაცია კლინიკურ მედიცინასთან, მხოლოდ მას შეუძლია პრობლემების გადაჭრა~, - ამბობდა იგი. ფრიდრიხ ფრერიხსმა შექმნა დიდი მეცნიერული სკოლა. მისი მოწაფეები იყვნენ: ცნობილი ბიოქიმიკოსი რ. ვალენტინერი, ბრწყინვალე თერაპევტი, გასტროენტეროლოგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი კარლ ანტონ ევალდი, სახელგანთქმული გასტროპენტეროლოგი ეიხმორსტი, დიდი მეცნიერ-მედიკოსები ბერნარდ ნაუნინი და პაულ ერლიხი და მრავალი სხვა. ფრიდრიხ ფრერიხს ჰქონდა პერსპექტიული მეცნიერის შერჩევის გენიალური ალღო. განსაკუთრებით აღსანიშნავია პაულ ერლიხის ,,აღმოჩენის~ ისტორია. პაულ ერლიხი (1854-1915) იყო ნიჭიერი, მაგრამ მეტად ზარმაცი სტუდენტი. მას ეზარებოდა უამრავი ანატომიური ტერმინის დაზეპირება და დროს სტუდენტურად, უზრუნველად ატარებდა. ერთხელ ფრერიხსმა პრაქტიკულ მეცადინეობაზე შენიშნა სტუდენტი ერლიხის საღებავებით გასვრილი ტანსაცმელი და გამოჰკითხა სამოსის მოთხვრის მიზეზი. ერლიხმა მიუგო, რომ ის დაინტერესებულია მიკროსკოპიით და პრეპარატების შეღებვით, სისუფთავეს კი არად დაგიდევთ. ფრერიხსმა ახლადკურსდამთავრებულ ექიმს 1878 წელს შესთავაზა შარიტეს კლინიკაში ასისტენტის ადგილი. ბევრი არ უწონებდა მეცნიერს ამგვარ გადაწყვეტილებას. მათ, მართალია, ნიჭიერად მიაჩნდათ პაულ ერლიხი, მაგრამ თვლიდნენ არასერიოზულ, უსაქმურ ექიმად, რომლისაგან კლინიკას სარგებელი არ ექნებოდა. მან ერლიხს დაავალა ტუბერკულოზით გარდაცვლილი ავადმყოფის ღვიძლის და ფილტვების პრეპარატების შეღებვა. ერლიხმა არაერთხელ შეამჩნია უცნობი ჩხირები, რომელიც ჩათვალა არტეფაქტად. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ერლიხი დაესწრო რ. კოხის ისტორიულ მოხსენებას ,,ტუბერკულოზის გამომწვევი მიკრობის აღმოჩენის შესახებ~, გაახსენდა თავისი პრეპარატები. მან იგი ფრერიხს აჩვენა და ორივე მათგანი დარწმუნდა, რომ ტუბერკულოზის გამომწვევი კოხის ისტორიულ აღმოჩენამდე თურმე იგი პაულ ერლიხს აღმოუჩენია! ამან ფრერიხსზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა და დაარწმუნა თავისი გადაწყვეტილების სისწორეში. მან თავის ,,ექსცენტრულ~ ასისტენტს ანდო ჰეპატობიოპსიის ჩატარება, რაც მან ბრწყინვალედ შეასრულა 1882 წელს. ამ პრეპარატში ფრერიხსმა შეამჩნია ღვიძლის სტეატოზი (გაცხიმება), მასში წვრილი და მსხვილი ლიპიდური წვეთების ჩანართებით. ,,უსაქმური~ და ,,ექსცენტრული~ ერლიხისაგან უდიდესი მეცნიერი დადგა. მან შეიმუშავა დიაზორეაქციები თავისუფალი და კონიუგირებული ბილირუბინის აღმოსაჩენად. პაულ ერლიხი გახდა ჰემატოლოგიის და იმუნოლოგიის ერთ-ერთი ფუძემდებელი. 1908 წელს, ილია მეჩნიკოვთან ერთად, მას მიენიჭა ნობელის პრემია იმონოლოგიაში ე.წ. გვერდითი ჟაჭვის თეორიის დამუშავების გამო და მაინც, ყველაზე დიდი აღმოჩენა ერლიხმა გააკეთა 1909 წელს, როცა მოახდინა სალვარსანის ,,606~ სინთეზი, რომელიც სიფილისის გამომწვევ მკრთალ სპიროქეტაზე მომაკვდინებლად მოქმედებდა. პაულ ერლიხი 1913 წელს მეორედ წარადგინეს ნობელის პრემიაზე, მაგრამ პირველი მსოფლიოს ომის დაწყებამ ჩაშალა ეს საქმე. მალე, 1915 წელს, პაულ ერლიხი დიაბეტისაგან გარდაიცვალა. სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე პაულ ერლიხმა მოახდინა სიმსივნის ექსპერიმენტული გადანერგვა საცდელ კურდღელზე. მასზე მან იმოქმედა ქიმიოპრეპარატით, რომელმაც სიმსივნის გაქრობა გამოიწვია. სამწუხაროდ, პაულ ერლიხი მოულოდნელად გარდაიცვალა და საშუალება არ მიეცა საბოლოო გამარჟვებამდე მიეყვანა საქმე. ბევრი მეცნიერი ფქირობდა, რომ ერლიხს შეეძლო გადაეჭრა კიბოს მკურნალობის პრობლემა, მსგავსად სიფილისის განკურნებისა. პაულ ერლიხი და მისი მეგობარი, ბერნჰარდ ნაუნინი თავიანთი მასწავლებლის მთავარ ღირსებად მიიჩნევდნენ იმ გარემოებებს, რომ ფრერიხსს თავისი მოწაფეების არ შურდა. პირად ცხოვრებაში ფრ. ფრერიხსი ფრიად თავმდაბალი და ზნეკეთილი კაცი იყო. აჩვეულებრივი, დეკადენტური გარეგნობის, დიდრონი ნაღვლიანი თვალებით ის წარუშლელ შთაბეჭდილებას ახდენდა ავადმყოფებზე, სტუდენტებზე, კოლეგებზე, სახელმწიფო და პოლიტიკურ მოღვაწეებზე, ინტელიგენციაზე, ის ძლიერ წააგავდა მსოფლიო სევდით გულგასერილ რაინდს. ფრერიხსი დიდებულად ფლობდა სიტყვის ღვთაებრივ ძალა. იყო საოცრად ემპათიური პიროვნება. არ იშურებდა გამამხნევებელ სიტყვებს ტანჟული ავადმყოფებისათვის. ხელს უმართავდა უპოვარ ავადმყოფებს, სტუდენტებს, ექიმებს. მისი სახლის კარი მუდამ ღია იყო გაჭირვებული ხალხისათვის, განსაკუთრებით ავადმყოფებისათვის, ღარიბი სტუდენტებისათვის. მასპინძელი გულუხვად მასპინძლობდა მრავალ სტუმარს, რომლებიც ულევად ირეოდნენ მის ბინაში. ფრერიხსი არ გამოირჩეოდა კარგი ჟანმრთელობით, თუმცა იმედოვნებდა დიდხანს სიცოცხლეს (ბაბუა 90-ს, ხოლო მამა 80 წელს გადაცილებულნი გარდაიცვალნენ). ამის მიუხედავად, წარმატებებით აღსავსე ბედნიერი ცხოვრება ნელ-ნელა დასასრულს უახლოვდებოდა. 1884 წელს გერმანიის კლინიკური მედიცინის კონგრესმა და ბერლინის უნივერსიტეტმა შარიტეს კლინიკაში ფრერიხსის მოღვაწეობის 25 წლის აღსანიშნავად გამართეს იუბილე. მაშინ გერმანიის იმპერატორმა 65 წლის იუბილარს თავადის საპატიო წოდება მიანიჭა. ამაღლებული საზეიმო განწყობილება ოდნავ დაჩრდილა ფრ. ფრერიხსის ნაღვლიანმა გამოსვლამ: ,,მე მეშინია იუბილის, რადგან ის დასაფლავების გენერალურ რეპეტიციად მიმაჩნია. უმადურობაში არ ჩამომართვათ და დიდი მადლობა მინდა გადავუხადო გერმანიის იმპერატორს, გერმანელ ხალხს, ბერლინის უნივერსიტეტის ხელმძღვანელობას, შარიტეს კლინიკას, გერმანელ ექიმებს, მსოფლიო სამედიცინო საზოგადოებას ჩემი მოკრძალებული ღვაწლის ეგზომ დიდად დაფასებისათვის. იუბილემ დამაფიქრა ჩემი ცხოვრების მოახლოებულ შემოდგომაზე. ჩემი ვალია ვიზრუნო ნაღვაწ-ნაშრომის ღირსეულად დასაბინავებლად~. ამ სევდიანი სიტყვების მიუხედავად გერმანელი ექიმები იმედოვნებდნენ, რომ ფრერიხსი, მამა-პაპათა მსგავსად დიდხანს იცოცხლებდა. სამწუხაროდ, რამდენიმე თვეში, 1885 წლის 24 მარტს, თანამედროვეობის უდიდესი კლინიცისტი-თერაპევტი, ფრიდრიხ თეოდორ ფრერიხსი თავის ტვინში სისხლჩაქცევისაგან გარდაიცვალა. იგი 66 წლისა აღესრულა. ,,მისი გარდაცვალებით ჩაქრა მსოფლიო კლინიკური მედიცინის მანათობელი ვარსკვლავი~- წერდა ე. ლაიდენი. ფ. ფრერიხსი და ქართველი ექიმები ფრიდრიხ ფრერიხსის სახელი კარგად იყო ცნობილი მსოფლიოში. მას პირადად იცნობდა დიდი ფიზიოლოგი ივანე თარხნიშვილი (თარხან-მოურავი). აღსანიშნავია, რომ რუსეთში სანკტ-პეტერბურგის სამხედრო-სამედიცინო აკადემიის ფიზიოლოგიის კათედრაზე ერთ-ერთმა პირველმა ივანე თარხნიშვილმა ფრერიხსის მეთოდით შეისწავლა საჭმლის მონელების და შეწოვის ფიზიოლოგიის ზოგიერთი საკითხი. ასევე აღსანიშნავია, რომ ივანე თარხნიშვილმა გერმანიაში ყოფნის დროს, ჰოპე-ზაიფერტის ფიზიოლოგიურ ლაბორატორიაში დაამუშავა ნაღვლის პიგმენტის წარმოშობის საკითხი. ამ თემაზე მუშაობდა ფრ. ფრერიხსის მოწაფე ბერნარდ ნაუნინიც (1839-1925). ამ ორ მეცნიერს შორის გაიმართა მძაფრი სამეცნიერო პაექრობა, რომელიც ევროპის სამედიცინო Jურნალებში მრავალი წლის განმავლობაში იბეჭდებოდა. საბოლოოდ გაიმარჟვა ივანე თარხნიშვილის შეხედულებამ, რაც დიდი სიამაყით აღნიშნა ჰოპეზაიფერტმა თავის მონოგრაფიაში (1876). ფრიდრიხ ფრერიხსის და მისი ღირსეული მოწაფეების, გასტროენტეროლოგების: კარლ ევალდის და ეიქორსტის შრომებს კარგად იცნობდნენ და პატივს მიაგებდნენ საქართველოში გასტროენტეროლოგიის დამფუძნებლები – შალვა მიქელაძე და გრიგოლ დიდებულიძე. |